Emilia Sczaniecka herbu Ossoria urodziła się 20 V 1804 r. w Brodach w zachodniej Wielkopolsce w rodzinie ziemiańskiej jako trzecie z pięciorga dzieci Łukasza – uczestnika insurekcji kościuszkowskiej i Weroniki z Wyskota Zakrzewskiej. W rok po śmierci ojca, mającej miejsce w 1810 r., przeprowadziła się wraz z matką i rodzeństwem do Poznania, gdzie w latach 1813-1818 uczyła się wraz ze starszą siostrą Nimfą na uznanej pensji żeńskiej Jana Samuela Kaulfussa. Po jej zamknięciu obie siostry uczyły się w zakładzie państwa Trimaille, a potem w żeńskiej szkole Reida, gdzie dołączyła do nich najmłodsza siostra – Kordula. Dzięki temu siostry uzyskały wiedzę obejmującą m.in. znajomość języków niemieckiego, francuskiego i włoskiego, malarstwo, urządzanie mieszkań i muzykę.

Po śmierci matki w 1818 r. opiekę nad rodzeństwem przejęła babka ze strony ojca, Anastazja, która postanowiła przerwać nauki, pragnąc, aby siostry zamieszkały z nią w Wąsowie, mimo sprzeciwu Emilii. Ostatecznie dzięki decyzji rady familijnej Emilia oraz Kordula zostały wysłane do francuskiej pensji Laforgue’ów w Dreźnie, gdzie przebywały w latach 1819-1823. Podczas pobytu w Dreźnie Emilia nawiązała kontakt z założonym przez polskich studentów, tajnym związkiem Polonia, do którego należał m.in. Karol Marcinkowski, z którym utrzymywała kontakt w kolejnych latach. Mówiono nawet o łączącym ich uczuciu, aczkolwiek trudno stwierdzić cokolwiek pewnego w tej materii, zaś sama Sczaniecka nigdy nie wyszła za mąż.

W wyniku podziału spadku pozostałego po rodzicach mającego miejsce w 1823 r. Sczaniecka weszła w posiadanie wsi Pakosław, Michorzewo i Michorzewko. W latach 20. podróżowała po Europie, weszła również w skład delegacji Wielkiego Księstwa Poznańskiego do markiza LaFayatte’a, która udała się do Paryża po rewolucji lipcowej. Po wybuchu powstania listopadowego aktywnie zaangażowała się w pomoc walczącym – najpierw zbierała fundusze wśród wielkopolskich ziemian, kupców i duchowieństwa (sama przekazując niebagatelną sumę 16 tys. talarów pruskich), zaś w grudniu 1830 r. udała się potajemnie do Warszawy wraz z transportem broni. Tamże nawiązała kontakt z Klaudyną z Działyńskich Potocką i weszła w skład Towarzystwa Dobroczynności Patriotycznej Kobiet. Rozpoczęła również pracę jako sanitariuszka w Szpitalu Ujazdowskim, następnie Szpitalu Wolskim zajmując się opieką m.in. nad rannymi w czasie bitwy pod Olszynką Grochowską, a w końcu – w założonym z inicjatywy Raczyńskich tzw. Szpitalu Poznańskim, opiekując się rannymi oraz chorymi na cholerę. W tymże okresie zaczęła również nosić jedynie czarny strój zyskując przydomek „Czarna Sukienka”.

Po upadku powstania Sczaniecka przejściowo zamieszkała u siostry Nimfy w Chraplewie, zaś za swoją działalność w czasie powstania została skazana na konfiskatę majątku i 6 miesięcy więzienia w twierdzy Nysa, jednakże w 1833 r. udało się uzyskać ułaskawienie oraz odzyskanie majątku, choć miała znajdować się pod nadzorem policyjnym. Kolejne lata poświęciła na porządkowanie spraw majątkowych, wciąż prowadziła również rozwiniętą działalność charytatywną angażując się w prace Komitetu Dam Wielkopolskich, sama założyła z kolei tajne Towarzystwo Pań Wielkopolskich, była także udziałowcem Spółki Bazarowej. 8 II 1835 r. paryskie charytatywne Towarzystwo Montyona i Franklina przyznało jej złoty medal „Dobroczyńcy ludzkości” za działalność w warszawskich lazaretach.

Sczaniecka utrzymywała również kontakty z różnymi środowiskami emigracyjnymi, sprzyjając Towarzystwu Demokratycznemu Polskiemu, choć wspierała również inicjatywy ks. Adama Jerzego Czartoryskiego. W związku z wyjazdem w celach leczniczych, spowodowanym chorobą nóg, w latach 1839-44 podróżowała m.in. do Brukseli, Paryża i Londynu. Po nieudanej próbie powstańczej z 1846 r. organizowała pomoc prawną dla spiskowców, zaangażowała się również w mającą miejsce dwa lata później Wiosnę Ludów, zakładając Dyrekcję Opieki nad Rannymi zrzeszającą kobiety pracujące w lazaretach, sama kierując jednym z nich znajdującym się w Pałacu w Miłosławiu. Po upadku powstania założyła w Pakosławiu przytułek dla inwalidów. W kolejnych latach dalej angażowała się w przedsięwzięcia narodowe i patriotyczne, m.in. zbiórkę pieniędzy na pomnik Adama Mickiewicza. W przededniu powstania styczniowego zajmowała się organizacją kursów pielęgniarskich, z kolei po jego wybuchu brała udział w utworzeniu Wielkopolskiego Komitetu Niewiast, ponownie angażując się w pomoc rannym. Po upadku powstania, jak w przypadku poprzednich zrywów niepodległościowych, Sczaniecka gromadziła środki na obronę sądzonych powstańców, pomagała również emigrantom. Zakładała bądź wspierała także kolejne inicjatywy, m.in. była współorganizatorką poznańskiej filii Towarzystwa Pomocy Naukowej dla Dziewcząt, założyła również ochronkę dla dzieci w Pakosławiu. Tam też zmarła 11 V 1896 roku. Jak napisano w dodatku literackim do „Kuriera Lwowskiego”: „Wielkopolska straciła tymi dniami jedną z najszlachetniejszych niewiast, której nazwisko było synonimem wszelkich cnót, a nadewszystko poświęcenia dla skołatanego nieszczęściami kraju.” Zgodnie ze swoją wolą pochowano ją na cmentarzu w Michorzewie.

W swojej działalności Emilia Sczaniecka łączyła dwa główne nurty walki o niepodległość Polski w XIX w. – walkę zbrojną, biorąc udział w kolejnych powstaniach narodowych, oraz pracę organiczną angażując się w liczne inicjatywy edukacyjne, społeczne i dobroczynne. Jej działalność przyniosła jej powszechny szacunek, choć nie jest on szerzej znany poza Wielkopolską. Jej imię nosi m.in. jedna z ulic w Poznaniu oraz liceum ogólnokształcące w Pniewach koło Szamotuł.