BAZAR POZNAŃSKI Powstanie Bazaru było konsekwencją starań o podjęcie przez polskich mieszkańców Poznania konkurencji ekonomicznej z Niemcami. Autorem pomysłu powstania Bazaru był lekarz i społecznik – Karol Marcinkowski, który 26 czerwca1838 r. powołał Spółkę Akcyjną Bazar. Zebrano grupę 146 udziałowców. Przyjęto plan zakładający wybudowanie dużego hotelu, w którym znajdować się miały polskie sklepy. Budowę rozpoczęto w 1839 r., oficjalny odbiór nastąpił w lutym 1843 r. Ostatecznie wniesiono budynek trzypiętrowy, postawiony na rzucie wydłużonego prostokąta. Wśród kupców posiadających swój sklep w Bazarze był m.in. Hipolit Cegielski. Marcinkowski chciał, aby Bazar, poza miejscem będącym centrum polskiego handlu, stał się miejscem kontaktu szlachty z mieszczaństwem. W tym celu powstało Kasyno Poznańskie. Bazar stał się z czasem miejscem działań o charakterze narodowo-politycznym – miał tam swoją siedzibę zarząd Towarzystwa Naukowej Pomocy, a w kolejnych latach m.in. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. W trakcie Wiosny Ludów w Bazarze miał swoją siedzibę Komitet Narodowy. Pierwsze lata po powstaniu przyniosły kryzys powiększany nieurodzajem i epidemią cholery, niemniej spółka kontynuowała swoją działalność m.in. w styczniu 1849 reaktywowano kasyno pod nazwą Koła Towarzyskiego. Skupiało ono polskich patriotów ze wszystkich klas społecznych. BIBLIOTEKA RACZYŃSKICH Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu powstała z inicjatywy hrabiego Edwarda Raczyńskiego. Otwarcie nastąpiło 5 maja 1829 r., tym samym czyniąc ją pierwszą publiczną biblioteką w zaborze pruskim. Biblioteka działała na podstawie statutu zatwierdzonego 24 I 1830 r. Według statutu funkcje kierownicze w bibliotece mogli pełnić jedynie Polacy. Ponadto król pruski zwolnił bibliotekę z obowiązku uiszczania podatków, a także nakazał dostarczać do biblioteki egzemplarz każdego wydawnictwa ukazującego się na terenie całego Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Po śmierci syna Edwarda – Rogera Raczyńskiego – w 1864 r. władzę nad biblioteką przejęli Niemcy. Mimo to, większość zasobów stanowiły nadal polskie książki i pracował tam w większości polski personel, dzięki czemu biblioteka w znacznym stopniu zachowała polski charakter. Po wybuchu II wojny światowej w 1939 r. Biblioteka Raczyńskich została przejęta przez Niemców i przejściowo zamknięta, a od listopada 1940 r. funkcjonowała jako Städtische Raczyński-Bibliothek. Zgodnie z zarządzeniem ze zbiorów mogli korzystać jedynie Niemcy. W końcowym okresie bitwy o Poznań 5 II 1945 r. wojska niemieckie wysadziły budynek biblioteki. Po zakończeniu walk już w lutym 1945 r. biblioteka weszła w skład powołanej przez władze miasta biblioteki miejskiej, choć ze względu na spalenie budynku przy Placu Wolności, miała ona swoją siedzibę na Świętym Marcinie 65. W latach 1953-1956 odbudowano gmach przy Placu Wolności. Uchwałą z 20 VIII 1968 r. biblioteka zaliczona została do bibliotek naukowych. Obecnie Biblioteka Raczyńskich jest drugą co do wielkości biblioteką w Poznaniu prowadząc szeroko zakrojoną działalność. TEATR POLSKI Powołanie Teatru Polskiego było możliwe dzięki uchyleniu w 1869 r. tzw. ustawy procederowej, na mocy której była wymagana zgoda władz na przedstawienia w językach innych niż niemiecki. Już 26 XI 1869 r. powstała Komisja Tymczasowa dla powołania Komitetu Teatralnego, zaś 1 XII tegoż roku – Komitet Teatralny mający na celu budowę siedziby teatru. Równocześnie udało się od 1870 r. uruchomić prezentowane w Teatrze Miejskim (obecnym Teatrze Wielkim) przedstawienia – sezon 1870 r. otwarto „Zemstą” Aleksandra Fredry. Występujący zespół został ostatecznie wzięty pod opiekę finansową Komitetu Teatralnego, który 22 IV 1871 r. przekształcił się w spółkę akcyjną – Teatr Polski w Ogrodzie Potockiego (nazwa od ogrodu Bolesława Potockiego, który przekazał go na rzecz komitetu). Dzięki sprzedaży akcji jeszcze pod koniec 1871 r. spółka kupiła posiadłość przy ulicy Berlińskiej (ob. 27 Grudnia) od Stanisława Hebanowskiego. Ogród Potockiego sprzedano i rozpoczęto budowę wg projektu Hebanowskiego, który wykonał go za darmo. Budowa trwała w latach 1872-1875. Uroczysta inauguracja sceny nastąpiła 25 IX 1875 r., kiedy to ponownie wystawiono „Zemstę” Fredry, zagrano też jeden z polonezów Fryderyka Chopina i kompozycję Henryka Jareckiego. Mimo udanego debiutu spółka miała problemy finansowe – w 1874 r. musiano zaciągnąć pożyczkę, którą spłacano dzięki zbiórce publicznej. Ostatecznie w 1890 r. powstała druga spółka – Pomoc, dzięki której wybudowano na przylegającym do teatru gruncie hotel, salę zabaw i czynszową kamienicę z lokalami handlowymi. Po odzyskaniu niepodległości teatr kontynuował działalność oraz z powodzeniem rywalizował z awangardowym Teatrem Nowym i innymi poznańskimi scenami. Od 1925 r. stosowano skróconą nazwę – Teatr Polski w Poznaniu. W okresie II wojny światowej teatr pozostawał nieczynny, a w 1946 r. został upaństwowiony. Po 1989 r. pozostał teatrem publicznym. W 2004 r. Teatr Polski uzyskał tytuł najlepszego teatru repertuarowego w Polsce przyznany przez miesięcznik „Teatr”. POZNAŃSKIE TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ NAUK Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk zostało powołane do życia 12 I 1857 r. Wśród założycieli organizacji były 42 osoby, m.in. dr Kazimierz Szulc, ks. Franciszek Ksawery Malinowski, hr. Tytus Działyński, hr. Roger Raczyński. Zgodnie ze statutem przyjętym na spotkaniu założycielskim celem Towarzystwa miała być m.in. publikacja, gromadzenie źródeł oraz materiałów dotyczących historii Polski, tłumaczenie wybitnych pisarzy, przedruki klasyki piśmiennictwa, a także gromadzenie zbiorów. Pod względem organizacyjnym PTPN dzieliło się na wydziały. Początkowo były to Wydział Przyrodniczy oraz Wydział Nauk Historycznych i Moralnych. Z czasem stworzono Wydział Lekarski, Wydział Teologiczny oraz Wydział Techniczny. Organem wydawniczym były „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”. W ramach działalności PTPN organizowano wykłady popularyzujące naukę, starano się także tworzyć i rozbudowywać zbiory powołanej w 1857 r. biblioteki. W zasobach towarzystwa znajdowały się także liczne zbiory archeologiczne, przyrodnicze, numizmatyczne czy dzieła sztuki. Jednym z największych z ofiarodawców był Seweryn Mielżyński, z jego też fundacji PTPN otrzymało swoją własną siedzibę wybudowaną w latach 1874-1881. Po odzyskaniu niepodległości towarzystwo zmieniało powoli swój charakter, z instytucji naukowej stając się korporacją akademicką. PTPN przekazało również większość swoich zbiorów do muzeów. W czasie II wojny światowej zginęło ponad stu członków Towarzystwa, zaś rozproszeniu i częściowemu zniszczeniu uległ księgozbiór biblioteki, zniszczone zostało także archiwum, a sam gmach PTPN zdewastowano. Po wojnie przystąpiono do odbudowy struktur, wracając do badań naukowych, a także wydawano prace naukowe, prowadząc też równolegle działania popularyzatorskie i odtwarzając zbiory biblioteczne. Wobec nieprzychylnego stosunku władz państwowych PTPN utraciło część majątku. Po zmianach 1989 r. odzyskano część majątku, co mimo obcięcia dotacji państwowych pozwoliło na uzyskanie podstaw finansowych do kontynuowania pracy Towarzystwa, które funkcjonuje do dzisiaj. ZAKŁADY HIPOLITA CEGIELSKIEGO Początkiem Zakładów Cegielskiego był sklep otworzony przez Hipolita Cegielskiego 30 IX 1846 r. w poznańskim Bazarze. Stopniowo sklep zdobywał coraz większą popularność, w wyniku czego w 1850 r. otworzono warsztaty naprawcze na ul. Butelskiej. Sam Cegielski postanowił z czasem uruchomić produkcję swoich własnych towarów. W tym celu w 1855 r. otworzył na ul. Koziej fabrykę maszyn i narzędzi rolniczych, gdzie produkowano m.in. pługi, brony, radła czy młynki do czyszczenia zboża. Już w tym okresie w zakładzie pracowało ok. 80 robotników. Konstruowanie większych maszyn determinowało konieczność budowy większej fabryki. Wobec braku zgody władz pruskich na dalszą rozbudowę zakładu na ul. Koziej powstała całkowicie nowa fabryka na ul. Strzeleckiej. Jako pierwszy powstał centralny budynek fabryczny tzw. kantor z wieżą, która pełniła funkcję wieży pożarniczej. Z czasem doszły do tego budynki dla rzemieślników, powstała tu także nowa odlewnia. W fabryce znajdowała się też maszyna parowa o mocy 10 koni mechanicznych. To pozwoliło Cegielskiemu uruchomić produkcję lokomobili (pierwowzoru ciągnika rolniczego), a także innych urządzeń przemysłowych, co dało możliwość dalszego rozwoju. Po rozbudowie zakłady zatrudniały nawet 300 pracowników (dla porównania konkurencyjne niemieckie przedsiębiorstwo Moegelina miało ich 70). W opisie jednego z klientów: „Organizacja fabryki jak zegarek regularna, a machiny jakieś to wykończone, usymplikowane. Elegancję stanowi prostota, a cnotę matematyczne wykończenie najdrobniejszych szczegółów! Czemuż to u nas tak nie robią? He! Bóg wie, czemu to się nie dzieje, ale to wiem tylko, że Cegielski, doktor filozofii, człowiek dystyngowany, kółka jednego nie wypuści z fabryki, którego by nie obejrzał: palec wbity w bronę próbuje, czy dobrze obsadzili. Sumienność przede wszystkim i przejęcie się włożonym dobrowolnie na siebie obowiązkiem. Trzeba aż kochać swoją fabrykę i obowiązek, aby mieć i zyski, i chwałę z prawdziwej użyteczności dla kraju.” Dzień pracy trwał od 6 do 18, wraz z przerwą śniadaniową i obiadową. Cegielski starał się dbać o swoich pracowników uważając, że sukces firmy to zasługa wszystkich pracowników. Dzięki temu w fabryce nie wybuchały strajki, dość częste w XIX-wiecznych zakładach. Po śmierci Cegielskiego fabrykę przejął jego syn Stefan. Pod koniec XIX w. przedsiębiorstwo przekształciło się w spółkę akcyjną. W okresie II Rzeczypospolitej w Zakładach Cegielskiego produkowano m. in parowozy i wagony. Po II wojnie światowej fabrykę upaństwowiono nadając jej imię Józefa Stalina. Pracownicy zakładów wzięli czynny udział w wydarzeniach Poznańskiego Czerwca 1956 r. Po zmianach ustrojowych Zakłady Hipolita Cegielskiego przeszły restrukturyzację. Do tradycji pierwotnego zakładu nawiązuje obecnie firma H. Cegielski-Poznań S. A. zajmująca się m.in. produkcją silników i wagonów kolejowych. MIESZKANIE JULII WOYKOWSKIEJ Lokalizacja tego mieszkania Julii i Antoniego Woykowskich nie jest całkowicie pewna. Według biografistki Woykowskiej Marii Frelkiewicz znajdowało się ono w kamienicy, należącej zresztą do rodziny Woykowskich, położonej na rogu ulic Ratuszowej i Kurzanogi, z kolei badacze Tygodnika Literackiego m.in. Tadeusz Gospodarek nie zajmowali się tym zagadnieniem. Możliwe, że kamienica była na tyle rozpoznawalna, że ówcześnie nie było potrzeby wspominać o jej położeniu np. na łamach tygodnika. W kamienicy, której okna pierwszego piętra wychodziły ponoć na Ratusz, para mieszkała, prowadziła salon literacki, znajdowała się tam również redakcja. Głównymi bywalcami były osoby o poglądach postępowych, konserwatystów odrzucała swobodna obyczajowość prezentowana szczególnie przed ślubem Woykowskich oraz radykalizm głoszonych przez nich idei. W związku z rosnącymi problemami finansowymi pod koniec 1844 r. kamienica została poddana licytacji, a Woykowscy wyprowadzili się, przenosząc się na obrzeża ówczesnego Poznania. Po spadku otrzymanym przez Antoniego Woykowskiego małżeństwo wróciło do centrum Poznania, choć nie wiadomo, czy do dawnej kamienicy, czy też gdzie indziej. W 1848 r. Woykowcy kupili drukarnię na ul. Młyńskiej, gdzie się przenieśli. Po śmierci męża w 1850 r. Julia Woykowska opuściła na zawsze Poznań zamieszkując u brata na Śląsku.